نور اهلبیت *علیهم السلام

در ایران اسلامی نیز سیرت شاعران و نویسندگان بر این بوده است که نوشته های خود را به گفته های امام بیارایند، یا معنی های بلند سخنان وی را در شعر خود بیاورند و آنچه موجب روی آوردن این ادیبان و سخنگویان به گفتار امیرالمومنین علی (ع) بوده است گذشته از کمال معنی و جمال لفظ،بلاغت است که در عبارتهای امام نهفته است: گنجاندن معنی بسیار در کمتر لفظ، بدون اخلال در معنی.

بلاغت در کلام امیر بیان علیه آلاف التحیة و الثناء

بلاغت چیست؟

در تعریف بلاغت گفته اند، متناسب بودن سخن فصیح است با مقتضای حال، یعنی رعایت کردن وضع شنونده و یا خواننده از جهت میزان دریافت، و مقدار اطلاع وی، نیز رعایت موقعیت زمان و مکان و دیگر خصوصیت ها که موجب می شود سخن یا نوشته، در شنونده ویا خواننده اثری مطلوب به جا نهد. به تعبیر کوتاه تر بلیغ کسی است که سخن را پیرایه بندد و دراز گوید آنجا که باید و کوتاه سازد و لفظ وی ساده بود آنجا که دراز گفتن و پیرایه بستن لفظ را نشاید .در مجموعه فراهم آورده سید شریف رضی روشن می سازد که خطبه ها، نامه ها و گفتار های کوتاه امام(ع) مصداق درست چنین تعریفی است. هنگامی که خطبه می خواند و باید شنوندگان را از آنچه به سود دین و دنیای آنان است بیاگاهند، گفته اش به تفصیل است و آنجا که شاید و سزاست و باید که سخن در دل شنونده نشیند، و جای گیرد و او از آن سخن پند پذیرد، معنی را در عبارت های گونه گون نشاند، چنانکه هر عبارت نکته ای نو را رساند ، هر فقره درسی را آموزد، و چراغ دل شنونده را بیشتر برافروزد.

به سخنان او که در خطبه نخستین و درباره فرشتگان و در خطبه غرّاء و اشباح و در چگونگی زندگی و مرگ انسان آمده بنگرید.

در این خطبه ها صحنه ها و حات ها را چنان وصف می کند که گویی شنونده خود در آن جا بسر می برد. این ها نه تنها نشان دهنده بلکه آموزنده دقت در لطف تعبیر و حسن ترکیب و زیبایی لفظ و بلندی معنی است که اما نکته اصلی یعنی بلاغت یا مطابقت گفته با مقتضای حال را، چنانکه باید آنگاه در می یابیم که وضع اجتماعی عصر و حالات مستمعان امام را در نظر بگیریم چه آگاهی از وضع آنان در آن روزگار است که ما را از سر تکرار چنین نکته ها در چند خطبه آگاه می سازد.

اما آنچه این اثر را از دیگر نمونه های سخنان بلیغ جدا و خواننده آن را در چهار موج عجاب رها می سازد، تنها مطابقت سخن با مقتضای حال نیست، هر چند در این باب به کمال است. آنچه سخنان امام (ع) را تا بدان درجه بالا برده که گویند برتر از سخن آفریده و فروتر از گفته آفریننده است، رنگی است که از کلام پروردگار در گفتار علی (ع) می بینیم. گفتاری بی اندیشه ی پیش و بی آموختن از استادی، - کم یا بیش- می دانیم هر گوینده که در فنّ سخن وری به کمال رسد و هر نویسنده که در میدان ترسل پیش افتد باید سالها در محضر استادان زانو زند تا هنر گویندگی و یا نویسندگی را بیاموزد.حالی که امام بزرگوار جز محضر رسول اکرم دبستانی ندیده و جز از آورنده قرآن از کسی درس بلاغت نشنیده. آنگاه خواست او از این سخنان نه ترسل است نه انشاء و نه کوشش درآوردن سجع، یا ترصیع، یا موازنه یا طباق یا مراعات النظیر و دیگر هنرهای لفظی و معنوی. با این همه چنانکه می بینیم سخنان وی آراسته به چنین زیور هاست.

کلمات کلیدی :