زیبا شناسی سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه (9)
نوشته شده به وسیله ی نور الزهراء در تاریخ 90/7/5:: 6:57 صبح
نگاهی گذرا به دیگر جلوه های ادبی نهج البلاغه
زیبایی عبارات نهج البلاغه از جهت ترکیب لفظی و سبک ادبی برجستگی هائی دارد:
1. در انواع کلمات مفرد، جمع، مذکّر، مؤنّث،حقیقت و مجاز، سرمایه ای غنی برای فرهنگ الفاظ عربی است.
2. مجازها و کنایه ها در قالب جالب و نویی آمده است.
3. ایجاز و اطناب (کوتاه گویی و به درازا سخن گفتن) در جای مناسب خود به کار رفته و ما این مطلب را در خطبه ها و نامه های طولانی و گاه متوسط و یا کوتاه آن حضرت به
روشنی مشاهده می کنیم.
4. محسنات و نوآوری های لفظی از «جناس» تا «ترصیع» و «قلب» و «عکس»[i]در موارد مناسب به کارگرفته شده است.
5. آهنگ طبیعی و عبارات جذّاب که اهل فن به خوبی آن را درک می کنند و مردم از شنیدن آن به هیجان می آیند... .
درپایان با ذکر کلام استاد سید جعفر شهیدی این مقاله را به پایان می بریم استاد دکتر سید جعفر شهیدی، استاد دانشگاه و مترجم موفق نهج البلاغه در مقدمه ترجمه خویش می نویسند:
از سال ها پیش چون فرصتی دست می داد برخی از ترجمه های فارسی نهج البلاغه را با متن مقابله می کردم. ضمن این بررسی دیدم مترجمان ـ که خدمتشان در پیشگاه
مولای متقیان ـ علیه السّلام ـ پذیرفته باد ـ هر چند در کار خود موفق بوده اند، کم و بیش در این ترجمه ها یک نکته را چنانکه باید رعایت نکردند و آن این است که سخنان
مولا چنانکه می بینیم در عین علوّ معنی به زیورهای لفظی نیز آراسته است: استعاره، تشبیه، جناس، موازنه سجع و مراعات النظیر. مخصوصاً صنعت سجع که در سرتاسر
کتاب دیده می شود و امیر مؤمنان ـ علیه السّلام ـ به سجع گویی شناخته بوده است.
هنگامی که زینب کبری در پاسخ پسر زیاد گفت: مهتر ما را کشتی، از خویشانم کسی را نهشتی، نهال ما را شکستی، ریشه ما را از هم گسستی، اگر درمان تو این است آری چنین است[ii].
پسر زیاد گفت: سخن به سجع میگوید: پدرش نیز سخنان مسجّع میگفت.
بدین رو کوشیدم تا در حد توانایی خویش ضمن برگردان عبارت عربی به فارسی ـ چندان که ممکن است ـ صنعتهای لفظی را نیز رعایت کنم.[iii]
نتیجه گیری
از این مختصر تحقیق و از دانسته های قبلی معلوم می گردد نهج البلاغه بعد از قرآن تنها کتابی است که علاوه بر ژرفنای علمی از اوج زیبایی نیز برخوردار است، به گونه ای که بزرگان علم و ادب در ذکر ویژگیهای آن برخود لرزیده و احساس حقارت می نمایند.
بدیهی است هر چه این کتاب شریف را دریابیم، دُرّ یافته ایم. لذا بر ما است که در مسیر شناخت بیشتر و معرفی سودمند تر این کتاب گرانسنگ بیشتر تلاش نمائیم.
---------------------------
منابع
1- نهج البلاغه، تحقیق و شرح شیخ محمد عبده، دار النهضة قم
2- شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید معتزلی، دار الکتب العربیة
3- الارشاد شیخ مفید، موسسه آل البیت
4- ترجمه نهج البلاغه ، استاد سید جعفر شهیدی
5- جلوه علی(ع) در ادب فارسی، دکتر نظام الدین نوری، نشر بارقه
[i] . جناس در اصطلاح فن بدیع: آوردن دو کلمه است که از نظر لفظی شبیه هم هستند ولی در معنا متفاوتند: دو جمله یا دو مصراع است که با اینکه در برابر هم هستند وزن و سجع کلماتش مطابق هم باشد. مانند:
هوا شد تیره و گریان بسان دیده وامق زمین شد تازه و خندان بسان چهره عذرا
قلب و عکس: مقدم و مؤخر نمودن لفظ است. خداوند زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون میآورد.
[ii] لقد قتلت کهلی، و أبرت اهلی، و اجتثثت أصلی، فان یشفک هذا فقد اشفیت. الارشاد 2/116
[iii] نهج البلاغه، ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی، «مقدمه».
کلمات کلیدی :
