نور اهلبیت *علیهم السلام

زمین کروی است یا مسطح؟

کتاب مقدس کتاب اشعیاء (40 / 22) می‌گوید: «الجالس علی کرة الارض» و این دلالت می‌کند که تورات قائل به کروی بودن زمین است.

در حالی که در قرآن آمده «والارض مددناها» (حجر، آیه 19) و «و الله جعل لکم الارض بساطا» ( نوح، آیه 19) و این یعنی زمین کروی نیست و مسطح است.

آیات مورد استناد، هیچ‌کدام بر مسطح بودن زمین که در مقابل کروی بودن باشد، دلالت ندارد.

زیرا دو آیه‌ای که در آنها کلمه «مدّ» بکار رفته است به این معنا می‌باشند که

خداوند زمین را گسترش داده که برای زندگی انسان و پرورش گیاهان و جانداران آماده باشد

به این معنا که گودالها و سراشیبهای تند و خطرناک را بوسیله فرسایش کوهها و تبدیل سنگها به خاک پر کرد

و آنها را مسطح و قابل زندگی ساخت

در حالی که چین خوردگیهای نخستین آنها بودند که اجازه زندگی به انسان نمی‌داد

و اگر خداوند زمین را گسترده نمی‌کرد

و آن را از کوه‌های سر به فلک کشیده می‌پوشاند

صلاحیّت کشت و زرع و سکونت را نمی‌داشت و جانداران کمال حیات خود را نمی‌یافت.[1]

آیه دیگر که می‌فرماید: «خداوند زمین را برای شما فرش گسترده‌ای قرار داد»[2]

یعنی زمین نه آنچنان خشن است که نتوان بر آن استراحت و رفت و آمد نمود

و نه آنچنان نرم است که در آن فرو رفت و قدرت حرکت نداشت

بلکه خداوند زمین را به گونه‌ای برای انسانها آفریده که به خوبی‌ بتوان روی آن زندگی نمود

که در حقیقت بساطی است گسترده، آماده و دارای همه نیازهامندیهای زندگی.[3]

بنابراین خدای متعال می‌فرماید:‌«رب المشرقین و رب المغربین»[4]

او پروردگار دو مشرق و دو مغرب است

از آیه با بیان زیر، کرویّت زمین استفاده می‌شود.

با توجه به کروی بودن زمین در هر زمانی که خورشید از دیدگاه ما ناپدید می‌شود

در همان زمان جای دیگر ظاهر می‌گردد.

مثلاً اگر ما رو به جنوب بایستیم، طرف راست برای نیمکره‌ای که ما در آن قرار گرفته‌ایم به مغرب است

و همان محل در زمان غروب برای نیمکره دیگر مشرق خواهد بود

و همچنین طرف چپ برای نیمکره ما مشرق و برای نیمکره دیگر مغرب است.

بنابراین یک مشرق و یک مغرب طرف راست ما

و یک مشرق و یک مغرب طرف چپ ما قرار خواهد گرفت،

و این آیه دلیل خوبی بر کروی بودن زمین از دیدگاه قرآن است.[5]

و همچنین در آیه دیگر چنین آمده است:

«... ای کاش میان من و تو فاصله دو مشرق بود»[6]

«مشرقین» توضیح اینکه کسانیکه پیروی از شیطان کرده‌‌اند

و از ذکر خدا اعراض نموده‌اند وقتی در محضر عدل الهی حاضر می‌شوند،

می‌گویند: ای کاش بین من و تو ای شیطان، دوریِ دو مشرق بود.

جای تردید نیست که با فرض کرویّت زمین و توضیحی که در آیه گذشته بیان شد بُعد دو مشرق،

در نهایت درجه دوری از یکدیگر قرار گرفته است

و اگر مشرقین به معنای مشرق و مغرب نیمکره‌ای که ما در آن قرار داریم می‌بود

و مجازاً این نام را بر این دو اطلاق کرده بودند نهایت درجه بُعد که در آیه منظور بوده است استفاده نمی‌شود.[7]

بنابراین در این آیه به کرویّت زمین کاملاً اشاره شده است.

خدای متعال در جای دیگر می فرماید:

«فامشوا فی مناکبها» یعنی در شانه‌های زمین راه بروید.

چون مناکب «شانه‌ها» به صورت جمع استعمال شده و شانه هم مُنحنی است،

پس همه جای زمین که محل رفت و آمد انسانها و سایر موجودات است زنده است منحنی خواهد بود[8]

و از این آیه کروی بودن زمین به خوبی استفاده می‌شود.

از آنچه گذشت روشن گردید که قرآن نه تنها کرویّت زمین را رد نکرده

بلکه از برخی آیات به خوبی استفاده می‌شود که قرآن زمین را کروی می‌داند.

و اگر در تورات (کتاب اشعیاء) به زمین «کرةُ الارض» گفته شده

و یا در قرآن به آن اشاره شده است، چیز جدید و تازه‌ای نیست

زیرا مسأله کروی بودن زمین در حدود هزار سال قبل از میلاد مطرح بوده و مردم به کرویّت آن واقف بوده‌اند.[9]

اما نکته قابل توجه که نیاز دارد در اینجا به آن اشاره گردد

اینکه قرآن نه تنها کرویت زمین را نفی نکرده

و بلکه حرکت آن را به طور واضح و روشن مورد تأیید قرار داده است.

قرآن این نظریه را در زمانی بیان داشته که دیدگاه هیئت بطلمیوس به عنوان بهترین فرضیه در موضوع شناخته شده بود.[10]

در زمانی که جز سکون زمین و حرکت افلاک به دور آن چیز دیگری برای افراد بشر مفهوم نداشت،

قرآن به لطافت خاصی به حرکت زمین اشاره فرموده است.

قرآن می‌فرماید:

«آیا ما زمین را برای شما گهواره و کوهها را میخهایی بر آن قرار ندادیم»[11]

و «خدا آن کسی است که زمین را گهواره قرار داده»[12]

خداوند در این آیات به حرکت زمین به خوبی اشاره کرده

و گهواره را برای زمین به استعاره گرفته،

چنانکه گهواره به منظور رشد و استراحت طفل حرکت داده می‌شود،

همچنان زمین در اثر حرکت، سبب رشد و استراحت بشر و حیوانات می‌گردد.[13]

حرکت زمین در قرآن در عصری مطرح شده که هزار سال بعد وقتی که

«گالیله» حرکت انتقال وضعی زمین را اثبات نمود به محکمه تفتیش عقاید در محضر پاپ احضار می‌گردد

و مدتها او را زندانی نموده و می‌خواستند اعدامش کنند که توبه کرد و توبه نامه او معروف است.»[14]

در نتیجه با دقت در آیات قرآن به خوبی استفاده می‌شود که

قرآن به هیچ وجه منکر کروی بودند زمین نیست

و حتی به حرکت انتقالی و وضعی آن به خوبی اشاره نموده است که بیان شد.

و این از معجزات قرآن به حساب می‌آید.

و کروی بودن زمین نیز مسأله‌ای است که قرن‌ها قبل از نوشته شدن کتاب اشعیاء کشف شده بود و مردم به آن آگاهی داشتند.

[1] . طباطبائی، محمدحسین، المیزان، 12 / 199، تهران، بنیاد فرهنگی علامه، 1363 ش.
[2] . نوح، 19.
[3] . شیرازی، مکارم،تفسیر نمونه، 25 / 78، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1394.
[4] . الرحمن، آیه 17.
[5] . خوئی، ابوالقاسم، کتاب صوم، ج 2، ص 119، قم، دارالهادی، 1407 ق.
[6] . زخرف، آیه 38.
[7] . خوئی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص 74، بیروت، دارالزهرا، چهارم، 1395 ق.
[8] . محمودی، عباس‌علی، ساکنان آسمان از نگاه قرآن، ص 57، بی تا، بی جا، بی نا.
[9] . منصوری، ذبیح الله، مغز متفکر جهان، ص 114،‌تهران، جاوید، سوم، بی تا.
[10] . مطهری، مرتضی، فلسفه تاریخ، 2 / 122، تهران، صدرا، دوم، 1378 ش.
[11] . نباء، آیه 5.
[12] . طه، 53.
[13] . خوئی،‌ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص 72، بیروت، دارالزهرا، چهارم، 1395 ق.
[14] . ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج 7، ص 716، تهران، سازمان آموزش انقلاب اسلامی، دوم، 1368 ش.

کلمات کلیدی :