نور اهلبیت *علیهم السلام

1- وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ 2- الَّذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَى النّاسِ یَسْتَوْفُونَ 3- وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ 4- أَ لایَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ 5- لِیَوْم عَظِیم 6- یَوْمَ یَقُومُ النّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ

ترجمه: به نام خداوند بخشنده بخشایشگر 1 ـ واى بر کم فروشان! 2 ـ آنان که وقتى براى خود پیمانه مى کنند، حق خود را به طور کامل مى گیرند. 3 ـ اما هنگامى که مى خواهند براى دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم مى گذارند. 4 ـ آیا آنها گمان نمى کنند که برانگیخته مى شوند. 5 ـ در روزى بزرگ؟! 6 ـ روزى که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان مى ایستند.

شأن نزول: «ابن عباس» مى گوید:

هنگامى که پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) وارد «مدینه» شد بسیارى از مردم سخت آلوده کم فروشى بودند، خداوند این آیات را نازل کرد و آنها پذیرفتند: و بعد از آن کم فروشى را ترک کردند.(1)

در حدیث دیگرى آمده است: بسیارى از اهل «مدینه» تاجر بودند و در کار خود کم فروشى مى کردند، و بسیارى از معاملات آنها معاملات حرام بود، این آیات نازل شد،

و پیامبر(صلى الله علیه وآله) آنها را براى اهل «مدینه» تلاوت فرمود،

سپس افزود: خَمْسٌ بِخَمْس: «پنج چیز در برابر پنج چیز است»!

عرض کردند: اى رسول خدا: کدام پنج در مقابل کدام پنج است؟!

فرمود: ما نَقضَ قَوْمٌ الْعَهْدَ إِلاّ سَلَّطَ اللّهُ عَلَیْهِمْ عَدُوَّهُمْ!

وَ ما حَکَمُوا بِغَیْرِ ما أَنْزَلَ اللّهُ إِلاّ فَشا فِیْهِمُ الْفَقْرُ!

وَ ما ظَهَرَتْ فِیْهِمُ الْفاحِشَةُ إِلاّ فَشا فِیْهِمُ الْمَوْتُ!

وَ لا طَفَّفُوا الْکَیْلَ إِلاّ مُنِعُوا النَّباتَ وَ أُخِذُوا بِالسِّنِیْنَ!

وَ لا مَنَعُوا الزَّکاتَ إِلاّ حُبِسَ عَنْهُمُ الْمَطَرُ!:

«هیچ قومى عهدشکنى نکردند، مگر این که خداوند دشمنانشان را بر آنها مسلط ساخت.

هیچ جمعیتى به غیر حکم الهى حکم نکردند، مگر این که فقر در میان آنها زیاد شد.

در میان هیچ ملتى فحشاء ظاهر نشد، مگر این که مرگ و میر در میان آنها فراوان گشت!

هیچ گروهى کم فروشى نکردند، مگر این که زراعت آنها از بین رفت و قحطى آنها را فرو گرفت!

و هیچ قومى زکات را منع نکردند، مگر این که باران از آنها قطع شد»!(2)

مرحوم «طبرسى» نیز در «مجمع البیان» در شأن نزول این آیات نقل کرده است:

مردى در «مدینه» بود به نام «ابو جهینه» که دو پیمانه کوچک و بزرگ داشت، به هنگام خریدن از پیمانه بزرگ استفاده مى کرد و به هنگام فروش از پیمانه کوچک (این سوره نازل شد و به او و امثالش هشدار داد).(3) 

تفسیر: واى بر کم فروشان! در این آیات، قبل از هر چیز کم فروشان را مورد تهدید شدیدى قرار داده، مى فرماید: «واى بر کم فروشان»! (وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ). این، در حقیقت اعلان جنگى است از ناحیه خداوند به این افراد ظالم، ستمگر و کثیف، که حق مردم را به طرز ناجوانمردانه اى پایمال مى کنند. «مُطَفِّفِینَ» از ماده «تطفیف» در اصل از «طَفَّ» گرفته شده که به معنى کناره هاى چیزى است، و این که سر زمین «کربلا» را وادى «طَفّ» مى گویند، به خاطر این است که: در ساحل «فرات» واقع شده، سپس به هر چیز کمى واژه «طفیف» اطلاق شده است، همچنین به پیمانه اى که پر نباشد یعنى محتوایش به کنارهاى آن رسیده اما مملو نشده است نیز همین معنى اطلاق مى شود، و بعد این واژه در کم فروشى به هر شکل و به هر صورت استعمال شده. «وَیْل» در اینجا به معنى «شرّ»، یا «غم»، و «اندوه» یا «هلاکت»، یا «عذاب دردناک»، و یا «وادى سخت و سوزانى در دوزخ» است، و معمولاً این واژه به هنگام نفرین و بیان زشتى چیزى به کار مى رود، و یا این که تعبیرى است کوتاه اما مفاهیم زیادى را تداعى مى کند. قابل توجه این که:

در روایتى از امام صادق(علیه السلام) آمده: خداوند «وَیْل» را درباره هیچ کس در قرآن قرار نداده، مگر این که او را کافر نام نهاده، همان گونه که مى فرماید:  

فَوَیْلٌ لِلَّذِیْنَ کَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ یَوْم عَظِیْم:

«واى بر کافران از مشاهده روز بزرگ».(4)

از این روایت استفاده مى شود: کم فروشى بوى کفر مى دهد!

از «عبداللّه بن مسعود» صحابى معروف نقل شده که گفت:

«نماز نیز قابل پیمانه است! کسى که کیل آن را به طور کامل ادا کند، خداوند پاداش او را کامل مى دهد، و هر کس از آن کم بگذارد، درباره او همان جارى مى شود که خداوند درباره «مطففین» (کم فروشان) فرموده».(5)

 در حدیث دیگرى از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است:

«هنگامى که امیر مؤمنان على(علیه السلام) در کوفه بود، همه روز صبح در بازارهاى کوفه مى آمد، بازار به بازار مى گشت و تازیانه اى (براى مجازات متخلفان) بر دوش داشت، در وسط هر بازار مى ایستاد و صدا مى زد:

«اى گروه تجار! از خدا بترسید»! هنگامى که بانگ على(علیه السلام)را مى شنیدند هر چه در دست داشتند بر زمین گذاشته و با تمام دل به سخنانش گوش فرا مى دادند، سپس مى فرمود:

قَدِّمُوا الاِسْتِخارَةَ وَ تَبَرَّکُوا بِالسُّهُولَةِ، وَ اقْتَرِبُوا مِنَ الْمُبْتاعِینَ، وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ، وَ تَناهَوْا عَنِ الْیَمِینِ، وَ جانِبُوا الْکَذِبَ، وَ تَجافَوْا عَنِ الظُّلْمِ وَ أَنْصِفُوا الْمَظْلُومِینَ، وَ لاتَقْرَبُوا الرِّبا، وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزَانَ، وَ لاتَبْخَسُوا النّاسَ أَشْیائَهُمْ وَ لاتَعْثَوْا فِی الاْ َرْضِ مُفْسِدِینَ:

«بیش از هر چیز از خداوند خیر بخواهید،

و با آسان گرفتن کار بر مردم برکت بجوئید، و به خریداران نزدیک شوید،

حلم را زینت خود قرار دهید، از سوگند بپرهیزید، از دروغ اجتناب کنید،

از ظلم خوددارى نمائید، و حق مظلومان را بگیرید،

(و در مورد آنها انصاف به خرج دهید) به ربا نزدیک نشوید،

پیمانه و وزن را به طور کامل وفا کنید،

و از اشیاء مردم کم نگذارید، و در زمین فساد نکنید»!

و به این ترتیب، در بازارهاى «کوفه» گردش مى کرد،

سپس به «دار الإماره» باز مى گشت و براى دادخواهى مردم مى نشست.(6)

یکى از عوامل مهم نابودى و عذاب بعضى از اقوام گذشته، مسأله کم فروشى بوده است، که موجب به هم خوردن نظام اقتصادى آنها، و نزول عذاب الهى شده. حتى در روایات اسلامى در آداب تجارت آمده است: مؤمنان بهتر است به هنگام پیمانه و وزن کمى بیشتر بدهند، و به هنگام گرفتن حق خود، کمى کمتر بگیرند (درست بر عکس کار کسانى که در آیات فوق به آنها اشاره شده است که حق خود را به طور کامل مى گیرند، و حق دیگران را به طور ناقص مى پردازند).(7)

-------------------------------------------------------------------------------

 1 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث.

2 ـ تفسیر «فخر رازى»، جلد 31، صفحه 88 ـ همین مضمون را «ابوالفتوح رازى» و «مراغى» در تفسیرشان آورده اند ـ «بحار الانوار»، جلد 70، صفحه 370.

3 ـ «مجمع البیان»، جلد 10، صفحه 452.

4 ـ «اصول کافى»، مطابق نقل «نور الثقلین»، جلد 5، صفحه 527.

5 ـ «مجمع البیان»، جلد 10، صفحه 452. 

6ـ «کافى»، جلد 5، صفحه 151، باب «آداب التجارة»، حدیث 3 (با کمى اختصار).

7ـ به جلد 12 «وسائل الشیعه»، «ابواب التجارة»، باب 7، صفحه 290 مراجعه شود.

کلمات کلیدی :