جغرافیاى تاریخى هجرت حضرت معصومه(س)*2
نوشته شده به وسیله ی نور الزهراء در تاریخ 90/12/13:: 12:3 صبح
در جریان هجرت حضرت رضا(ع) سه مساله عمده روى داد که به ترتیب عبارت است از:
بیمارى آن بزرگوار در اهواز، استقبال مردم در نیشابور و بیان حدیث سلسلة الذهب و زندانى شدن در سرخس.
با توجه به استقبال بىنظیر مردم نیشابور از امام رضا(ع) و بیان حدیثسلسلة الذهب از سوى آن حضرت، رژیم عباسى چنان شایع کرد که امام رضا(ع) ادعاى الوهیت کرده، او را بدین اتهام در سرخس زندانى ساخت.
اینکه امام(ع) چه مدت در زندان بود، معلوم نیست.
ولى این واقعه نشان مىدهد که پذیرش ولایتعهدى امرى تحمیلى بود.
با ورود امام به مرو، مامون براى انجام یافتن نقشهاش استقبال باشکوهى از وى به عمل آورد و پس از پذیرش ولایتعهدى از سوى امام، به نام آن جناب سکه زد.
هجرت حضرت امام على بنموسىالرضا(ع) از مدینه به مرو، هجرتى اجبارى بود که هر نوع تصمیمگیرى را از وى سلب کرده بود.
لذا خاندان پیامبر و خاصان امام که بىفروغ او زندگى برایشان مفهومى نداشت، قصد هجرت به ایران کردند و لیکن مخالفت دستگاه خلافتباعثشد تا هجرت حضرت فاطمه معصومه(س) با یکسال تاخیر صورت پذیرد.
حسن بنمحمد بنحسن قمى گوید: «از سادات حسینیه از فرزندان موسى بنجعفر علیهما السلام که به قم آمدند، فاطمه بود دختر موسى بنجعفر علیها السلام.
چنین گوید بعضى از مشایخ قم که چون امام على بنموسىالرضا علیهما السلام را از مدینه بیرون کردند تا به مرو رود از براى عقد بیعتبه ولایت عهد براى او سنة ماتین، خواهر او فاطمه بنت موسىبنجعفر علیهم السلام در سنه احدى و ماتین به طلب او بیرون آمد.
چون به ساوه رسید، بیمار شد.
پرسید که میان من و میان شهر قم چه قدر مسافت است، او را گفتند که ده فرسخ است.
خادم خود را بفرمود تا او را بردارد و به قم برد.
خادم او را به قم آورد و در سراى موسى بنخزرج بنسعد اشعرى فرود آمد و نزول کرد ...»
هجرت علویان مؤلف تاریخ قم علاوه بر هجرت حضرت فاطمه معصومه(س)، از مهاجرت گروهى از فرزندان ابوطالب به این شهر مقدس خبر مىدهد که جز نام برخى از آنها در کتب انساب، هیچ اطلاعى نیست.
به احتمال زیاد تمامى این مهاجرتها پس از هجرت امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) صورت گرفته باشند.
از مهمترین و معتبرترین کتب انساب که مهاجرت آل ابوطالب را به ترتیب نام شهرها تنظیم کرده، ابو اسماعیل ابراهیم بنناصر بنطباطبا مىباشد.
وى در «منتقلة الطالبیین» به مهاجرت قریب به پنجاه تن از خاندان موسوى به ایران اشاره مىکند که به شهرهایى چون آذربایجان، ارجان (بهبهان)، آبه (از نواحى قم)، آمل، بلخ، بخارا، ترنجه (از نواحى بین آمل و سارى) ترمذ، جندىشاپور، جره (از روستاهاى شیراز). خراسان، رامهرمز، رى، شاپور (از نواحى فارس)، سیرجان، شیراز، طبرستان، طوس، فسا، قزوین، قم، نیشابور، همدان و هرات هجرت نموده و در آن شهرها سکنى گزیدهاند.
البته در ایران علاوه بر دو مرقد مطهر امام على بنموسى الرضا(ع) وحضرت فاطمه معصومه(س)، آرامگاههاى دیگرى نیز به عنوان فرزندان امام کاظم(ع) معروف هستند که پس از هجرت امام رضا(ع) به ایران آمده و در ایران قبل از رسیدن به امام(ع) به شهادت رسیده و یا از دنیا رفتهاند.
براى نمونه به موارد زیر اشاره مىشود:
1-حضرت احمد بن موسى(ع)
حضرت سید میراحمد بنموسى(ع) معروف به «شاهچراغ»، برادر امام رضا(ع) و بزرگترین پسر امام کاظم(ع) پس از ایشان است که بعد از ولایتعهدى امام رضا(ع) عزم خراسان نمود و در دو فرسنگى شیراز، خبر شهادت امام رضا(ع) به ایشان رسید و چون مامون دستور قلع و قمع علویان را داده بود، لذا این بزرگوار در خطه شیراز به دستحاکم آنجا شهید گردید.
شاید پس از این واقعه بود که فرزندش «شاهزاده ابراهیم» به قم مهاجرت نمود.
2-حضرت سید علىاکبر
امامزاده سید علىاکبر که آرامگاهش در 18 کیلومترى شمال شرقى شهرضا (قمشه) واقع است، نیز از برادران حضرت امام رضا(ع) و شاهچراغ دانسته شده است.
که به مناسبتحضور امام(ع) به ایران مهاجرت کرده، و قبل از رسیدن به طوس در شهر مذکور از دنیا رفته است.
اطلاع دقیقى از رحلتیا شهادت ایشان در دست نیست. به همراه کاروان حضرت فاطمه معصومه(س) بیست و سه نفر علوى از خاندان موسوى شامل برادران و برادرزادگان بودند.
3-حضرت شهرضا
حضرت شهرضا به روایتى فرزند امام موسى کاظم(ع) است که به امر برادر خود حضرت امام رضا(ع) براى ارشاد مردم این حدود به دیار اصفهان (قمشه) رهسپار شده و سپس به دست ظلمه در کنار کوه شهرضا شهید گردیده است.
4-حضرت صالح
مطابق کتیبه بالاى سر در صحن و زیارتنامه، از پسران حضرت موسى بنجعفر(ع) و برادر امام هشتم(ع) به شمار مىرود.
5-امامزاده عبدالله
نسب امامزاده عبدالله، واقع در ناحیه اسدآباد، چنین یاد شده است: «عبدالله بنموسى الکاظم(ع)».
6-امامزاده عبدالله
امامزاده عبدالله واقع در دماوند را از فرزندان امام موسى کاظم(ع) مىدانند.
شیخ مفید ضمن برشمردن فرزندان امام موسى کاظم(ع) از عبدالله نیز نام برده است.
در شرح احوالش نوشتهاند که آن بزگوار، روى به ولایت دماوند نهاد، چون بدانجا رسید، قاسم هالى و سهراب هالى و فرزندان و برادرانشان خبر یافتند و راه برایشان گرفتند و شهید کردند.
مؤلف کتاب منتقلة الطالبیین به مهاجرت شمار دیگرى از سادات اشاره مىنماید که با توجه به سلسله انساب آنها، از مهاجران عصر رضوى محسوب مىشوند.
هجرت اصحاب امام کاظم(ع) علاوه بر سادات موسوى، حسینى و حسنى، بعضى از اصحاب امام کاظم(ع) که از اصحاب امام رضا(ع) نیز هستند به ایران مهاجرت نمودهاند و به طور غالب در قم سکونت نمودهاند و یا نخست در شهر دیگرى چون اهواز سکونت نموده و سپس به قم منتقل شدهاند.
اصحاب امام کاظم(ع) که هجرت اختیار نمودهاند، به قرار زیر است:
-ابراهیم بنمحمد اشعرى
-ابراهیم بنهاشم
-ابوحریر قمى (زکریاى ادریس)
-احمد بناسحاق بنعبدالله اشعرى، ابوعلى قمى
-حسین بنسعید اهوازى
-حسین بنمالک قمى
-ریان بنشبیب
-ریان بن صلت
-زکریا بنآدم
-سعد بنسعد اشعرى قمى
-سهل بنیسع
-عبدالعزیز بنمهتدى
-عبدالله بنصلت
-على بنریان بنصلت
-محمد بنحسن اشعرى
-محمد بنسهل قمى
-محمد بنعلى بنعیسى اشعرى قمى
-مرزبان بنعمران بنعبدالله بنسعد اشعرى
البته ممکن استبرخى از این اصحاب در طى مسافرتهاى عدیدهاى که به حجاز و عراق داشتهاند از امام کاظم(ع) حدیث آموخته باشند و موطن اصلى آنها قم بوده باشد.
شخصیتهاى همراه حضرت معصومه(س)
به همراه کاروان حضرت فاطمه معصومه(س) بیست و سه نفر علوى از خاندان موسوى شامل برادران و برادرزادگان بودند.
نام برادران همراه کریمه اهل بیتبه نقل مؤلف «بحر الانساب» به ترتیب زیر است:
1-فضل
2-على
3-جعفر
4-هادى
5-قاسم
6-زید به حسب ظاهر، «هادى» تصحیف «هارون» باشد.چون در کتب انساب از هادى به عنوان یکى از فرزندان امام کاظم(ع) نام برده نشده و غیر از امام على بنموسىالرضا(ع) فرزند دیگرى به نام على نداشته است و چون زید معروف به «زید النار» در بصره قیام کرده بود و وى را نزد امام رضا(ع) برده بودند، بعید به نظر مىرسد که همراه کاروان حضرت معصومه(س) بوده باشد.
کلمات کلیدی :
